به نام خدا
مروری بر کتاب بازاریابی گردشگری(فصل پنجم)
خلاصه شده توسط خانم دکتر فاطمه فکری
کتاب حاضر که منبع آموزش بازاریابی چندین دانشگاه معتبر بینالمللی است، به اهمیت موضوع گردشگری به عنوان یک نیروی اقتصادی قدرتمند میپردازد و با ارائهی موردکاویهای واقعی، بازاریابی گردشگری را از زوایای مختلف تشریح میکند. این کتاب حاوی اطلاعات ارزشمندی است. اطلاعاتی که شاید مفاهیم اصلی و پایه آن را بسیاری بدانند اما مجموع این اطلاعات در کنار هم و بازخوانی مفاهیم اصلی با مثال هایی از جنس صنعت گردشگری، خواننده را به فهم عمیق تری از موضوعات این صنعت برساند. اما مهم ترین نکته ای که در این کتاب مشاهده کردم و از آن لذت بردم و معتقدم نقطه قوت کتاب به حساب می آید، نمونه های موردی واقعی و قابل توجه، هم در میان مطالب کتاب و هم در پایان هر فصل است. نویسنده در ابتدای هر فصل نمونه کوتاهی را آورده است. سپس در میان نوشته ها و توضیحات، تلاش کرده تا مفاهیم را در قالب مثال ها و نمونه هایی واقعی به مخاطب انتقال دهد و نهایتا، در پایان هر فصل، به طور مبسوط به بررسی موردی واقعی و مهم می پردازد. این نمونه های واقعی به گونه ای در فصل ها پخش شده اند که مطالعه کتاب را لذت بخش می کنند. با اینکه کتاب حجیم است اما با توجه به این نمونه های موردی، کمتر خسته خواهید شد و لذت یادگیری بیشتری را خواهید چشید.
در این کتاب چه میخوانیم؟
- محیط بازاریابی گردشگری جهانی
- رفتار مصرفکننده
- طراحی یک برنامهی بازاریابی
- پژوهش بازاریابی
- محصولات صنعت گردشگری
- قیمتگذاری
- توزیع
- ارتباطات بازاریابی: نقش تبلیغات و ترویج فروش
- ارتباطات بازاریابی: روابط عمومی، فروش شخصی، بازاریابی مستقیم و بازاریابی شفاهی
- بازاریابی اینترنتی
- فراهمکردن کیفیت خدمات از طریق بازاریابی داخلی
- بازاریابی مقصد
- موضوعات روز در بازاریابی گردشگری و هتلداری
مطالعهی این کتاب برای چه کسانی مفیدتر خواهد بود؟
- مدیران گردشگری
- مدیران و کارشناسان برند
- فعالان و پژوهشگران حوزهی بازاریابی
- صاحبان مشاغل در شهرهای توریستی
فصل 5
محصولات صنعت گردشگری
مقدمه
این فصل با معرفی مشخصات محصول بخش گردشگری آغاز میشود و این ایده را معرفی میکند که محصولات بخش گردشگری و مهماننوازی یک گروه منتخب از اجزا و عناصر جمع شده در یک بسته برای رفع نیازها و خواستهها هستند. بخش بعدی سه سطح از محصولات بخش گردشگری را که شامل محصول اصلی، محصول ملموس و محصول اضافی میباشد، بررسی مینماید. موضوع بخش بعدی طراحی محصول است که با شرح پنج گزینه اصلی محصول/بازار آغاز میشود و سپس فایده تحلیل ویژگی/مزایا را مطرح میکند. پس از مطرح کردن راهبردهای ایجاد جایگاه موجود برای سازمانها در زمینه گردشگری و مهماننوازی، یک نقد و بررسی از چرخه عمر محصول صورت میگیرد. بخش بعدی این فصل موضوع بستهبندی را بررسی مینماید و بخش پایانی توسعه محصولات جدید و مراحل نظری مختلفی را که یک شرکت میتواند برای ارائه محصول یا خدمات دنبال کند مطرح میکند.
محصولات بخش گردشگری و مهماننوازی
گروهی از اجزا و عناصری که برای رفع نیازها و خواستهها در یک بسته جمع شدهاند. گردشگری شامل طیف وسیعی از محصولات است که باید از لحاظ بخشهای مختلف بررسی شود نه فقط از لحاظ یک صنعت. درک محصولات بخش گردشگری و مهماننوازی به عنوان مجموعهای از اجزا و عناصر که در یک بسته به منظور رفع نیازها و خواستهها جمع شدهاند، تصویری حیاتی برای مدیران بازاریابی است. پنج جزء اصلی در محصول کلی وجود دارد که عبارتند از جاذبهها و محیط مقصد، خدمات و تسهیلات مقصد، در دسترس بودن مقصد، تصورات از مقصد و قیمت. گرچه این اجزا در تجربه کلی گردشگر تلفیق و ادغام میشوند، اما قادر به تغییرپذیری گسترده و کم و بیش مستقل در طول زمان هستند. برای مثال شرکت اینتراوست محیط طبیعی آمریکای شمالی را دگرگون کرده و مقاصد زمستانی معروف را برای گردشگران ایجاد نموده است.
سطوح محصول
مدت مدیدی است که نظریه بازاریابی بین سه سطح ارائه محصول تمایز ایجاد کرده است. این سه سطح را میتوان به عنوان یک زنجیره فرض کرد که یک طرف آن، اصلیترین مزیت محصول قرار دارد و در طرف مخالف آن، طیفی از مزایای اضافه شده قرار دارند که به طور مستقیم به هدف اصلی محصول مربوط نیستند. این سه سطح عبارتند از:
1- محصول اصلی/هسته محصول:
عملکرد اساسی محصول و نیازی که به وسیله محصول عام برطرف میشود. برای مثال محصول اصلی یا هسته محصول برای هواپیماهای کنکورد سیستم حمل و نقل است، نه خود هواپیما
2- محصول ملموس:
ویژگیها و مزایای خاصی که در خود محصول وجود دارند و شامل سبک، کیفیت، نام برند، طراحی و غیره میشوند. هواپیمای کنکورد با بالهای دلتاشکل و دماغه نوک تیزش ظاهر خود را متمایز کرد.
3- محصول اضافی:
ویژگیهای اضافه که به محصول اصلی نامربوط هستند، اما ممکن است تصمیمهای خرید را تحت تأثیر قرار دهند. ویژگیهای اضافی ممکن است گارانتیهای پس از فروش، محل پارکینگ و موردهایی از این قبیل را در بر گیرند. کالاهای اضافه کنکورد شامل ارائه بهترین نوشیدنیها و خاویار در طول پروازها روی اقیانوس اطلس بود.
گرچه این سطوح برای محصولات کارخانهای تعریف شده است، اما با اندک تغییراتی برای محصولات و خدمات بخش گردشگری و مهماننوازی نیز قابل اعمال میشوند. برای مثال، اسوار بروکا هر سه سطح را درباره پارکهای موضوعی اعمال کرد.
مفهوم محصول در این سه حیطه این اجازه را به بازاریاب میدهد تا مزایای نسبی و میزان تمایل مشتری به محصول خود را در مقابل محصولات دیگران ارزیابی کند. در یک بازار بسیار رقابتی، احتمال کمی وجود دارد که هر تولیدکنندهای در رابطه با مزایای اصلی خود مزیتی داشته باشد و در عوض، احتمال میرود تمایزسازی در مراحل دوم و سوم صورت بگیرد. برای مثال، اکثر پارکهای موضوعی هیجان و شادی را برای مصرفکنندگان به ارمغان میآورند، اما در تنوع و کیفیت وسایل پارک با کیفیت محیط اطراف با یکدیگر رقابت میکنند.
شواهد ملموس و تسهیلات فیزیکی
بخشی مهم از محصول اضافی محیط فیزیکی است. از آن جا که بسیاری از خدمات گردشگری و مهماننوازی غیرملموس هستند، مشتریان برای ارزیابی خدمات پیش از خرید و به منظور سنجش رضایت خود از آن محصول در حین استفاده و پس از استفاده، اغلب اوقات بر شواهد و سرنخهای ملموس اتکا میکنند. به تسهیلات فیزیکی اغلب اوقات سرویس اسکیپ میگویند و این تسهیلات برای محصولات صنعت گردشگری مانند هتلها، رستورانها و پارکهای موضوعی که تحت تأثیر ویژگیهای تجربه هستند، اهمیت دارد. برای مثال، شرکت دیزنی بهترین شکل از سرویس اسکیپ را برای تهییج و شادی مشتریان خود استفاده میکند. صفحههای نمایش رنگی، موسیقی، وسایل بازی و شخصیتهای کارتونی همگی حس شادی و هیجانی را تقویت میکردند که دیزنی قصد داشت در مشتریان خود به وجود بیاورد. هتل یخی سوئد، میزان اهمیت سرویس اسکیپ را برای اقامتگاهها نشان میدهد. این هتل که کاملا از یخ و برف درست شده است، تجربهای منحصر به فرد را برای گردشگران فراهم میکند.
طراحی محصول
آمیخته محصول
اساسیترین تصمیمی که یک سازمان گردشگری باید بگیرد این است که در چه کسب و کاری فعالیت بکند و چه ترکیبی از محصولات برایش مهم باشد. امیخته ی محصول سبدی از محصولات است که یک سازمان به یک یا چند بازار ارائه میدهد .
بر اساس گفته سینون و بنت(۱۹۹۶) پنج گزینه از محصول بازار وجود دارد که عبارتند از:
1. چندین بازار با ترکیبی از چندین محصول برای هر یک از بازارها برای مثال، تورگردانان عمده که طیف وسیعی از پکیجهای چندمقصدی را به بخشهای مختلف بازار ارائه میدهند.
2. چندین بازار با یک محصول برای هر یک از بازارها. برای مثال، خطوط هواپیمایی برای مسافران طبقه تجاری و طبقه اقتصادی یک محصول را ارائه میدهند.
3. چندین بازار با یک محصول مشترک برای همه بازارها. برای مثال، یک سازمان گردشگری ملی که در حال معرفی یک کشور میباشد.
4. یک بازار با ترکیبی از چند محصول. برای مثال، یک متخصص برگزاری تور با مجموعهای از تورهای فرهنگی ارائه شده در یک بازار ثروتمند و تحصیلکرده
5. یک بازار با یک محصول. برای مثال، یک برگزارکننده اسکی روی آب که هدفش افراد بسیار ثروتمند میباشد.
این تصمیم مبنی بر انتخاب گزینههای محصولات به عوامل مختلفی بستگی دارد که عبارتند از ثبات و ارزش درخواست مصرفکننده در بازارهای مختلف، سطح رقابت در هر بازار و توانایی رقابت سازمان در ارائه خدمات کافی به بازارها. بنابراین نقطه شروع در طرح و تحلیل محصول، تحلیلی از مصرفکننده و پیشنهادهای رقابتی در رابطه با اهداف و ظرفیت تولید سازمان گردشگری میباشد. بهترین محصولات زمانی به وجود میآیند که مراحل برنامهریزی بازاریابی رعایت شوند. روش مفید برای تحلیل محصولات گردشگری، بررسی ویژگیها و مزایای آنها میباشد. ویژگیها صفات عینی یک محصول گردشگری هستند و مزایا آن دسته از فایدههایی هستند که محصول به مشتری ارائه میدهد. در یک نظرسنجی از ۵۰ هزار مسافر، فرودگاه بینالمللی هنگکنگ، بهترین فرودگاه جهان نام گرفت(Anon,National Post,2005). دلیل بخشی از این موفقیت، ویژگیهای این فرودگاه و مزایایی است که برای مسافران فراهم میکند. علاوه بر مغازههایی که از چای کمیاب سفید گرفته تا تلفنهای همراه را میفروشند، تلویزیونهای پلاسما برای تماشای برنامهها، محوطه بازی کودکانه، اینترنت پرسرعت بیسیم، کافینتها، نمازخانه، یک داروخانه، اتاقهای خواب نیمروزه، یک سالن زیبایی، امکان دوش گرفتن، یک مرکز بهداشتی(با مرکز واکسیناسیون و دستگاههای اشعه ایکس) و نمایشی از موزههای هنگکنگ نیز وجود دارد.
چرخه ی عمر محصول
یکی از اساسیترین ابزارهای تحلیل محصول، تحلیل چرخه عمر محصول(پیالسی) میباشد. با شناسایی این که محصولات در کدام مرحله از چرخه عمر خود هستند، میتوان روشی مناسب جهت بازنگری سابقه و موقعیت کنونی یک محصول و پیشبینی آینده آن پیدا کرد. یک سازمان به عنوان بخشی از تحلیل سبد سرمایهگذاری باید به هر محصول یا خدمت نسبت به موقعیت آن محصول یا خدمت در چرخه عمر محصول دسترسی پیدا کند. تولید محصول زمانی شروع میشود که شرکت ایده جدیدی درباره محصول پیدا میکند و آن را توسعه میدهد. مرحله معرفی محصول، دورهای است که به دلیل سرمایه مورد نیاز برای معرفی محصول، فروش و سود محصول در آن کم میباشد. مرحله رشد، شامل افزایش پذیرش بازار و رشد سود میباشد. مرحله بلوغ، دورهای است از فروش آهسته با سود بالا، زیرا موقعیت محصول در بازار تثبیت شده و سهمی قابل قبول در بازار دارد. هنگامی که میزان فروش به دلیل ورود رقیبان به بازار کاهش مییابد، محصول وارد مرحله افت میشود. سودها و سهمهای بازار کاهش مییابند و ممکن است هزینههای زیادی جهت تولید دوباره، نوسازی و حفظ محصول صرف شود. این مورد برای بسیاری از تفریحگاههای اسکی در سرتاسر جهان پیش میآید.
جایگاهسازی
جایگاهسازی زیربنای مدیریت تولید میباشد. جایگاهسازی، ایجاد تصویری متمایز در ذهن مشتریان است. تصویری که محصول را از محصولات رقبا متمایز می کند و نشان میدهد که این محصول نیازها و خواستههایشان را رفع میکند. جایگاهسازی در صنعت گردشگری باید تصاویری از مقاصد یا محصولات مورد نظر را در ذهن مشتری ایجاد کند. جایگاهسازی اثربخش تمامی کارکردهای بازاریابی را هدایت مینماید. تبلیغات و ترویج فروش، تمامی تصمیمها درباره قیمت، محصول و کانالهای توزیع محصول همگی باید با اهداف جایگاهسازی سازگار باشند. اغلب اوقات این کارکردهای بازاریابی به واسطه بیانیه مربوط به جایگاهسازی ارائه میشوند که عبارت است از انعکاس تصویری که شرکت میخواهد ایجاد کند. برای مثال، بیانیه مربوط به جایگاهسازی موزه چرچیل عبارت است از: «الگویابی برای موزههای شخصیتی قرن ۲۱». این عبارت دربرگیرنده هدف این موزه، آنچه انجام میدهد و روشی که خود را در میان رقیبان متمایز میکند، میباشد.
برک و رسنیک(۱۹۹۱) چهار راهبرد اصلی جایگاهسازی را تعیین کردهاند که انحصاری نیستند و میتوان از آنها به صورت جداگانه یا گروهی استفاده کرد. این چهار مورد عبارتند از:
1- جایگاهسازی متناسب با بازار هدف. برای مثال، مسافران تجاری، خانوادههایی با فرزندان زیر ده سال و غیره
2- جایگاهسازی به وسیله قیمت و کیفیت. برای مثال یک محصول با قیمت و کیفیت ممتاز، مانند هواپیمای کنکورد
3- جایگاهسازی متناسب با سطح محصول. برای مثال، یک برگزارکننده تور، جایگاهی برای محصولات خود در گروه تورهای ورزشهای زمستانی ایجاد میکند.
4- جایگاهسازی متناسب با رقبا. برای مثال، کمپین «ما بیشتر سعی میکنیم» شرکت کرایه اتومبیل هرتز بسیار مورد توجه قرار گرفت، زیرا این شرکت رهبر بازار نبود، اما قصد داشت برای رسیدن به رقبای خود تلاش کند.
هتلبوتیکها از مجموعهای از این راهبردهای جایگاهسازی برای موفقیت در بازار رقابتی هتلها استفاده میکنند. هتلبوتیکها که محلهای اقامت کوچک، ولی خاص در کلانشهرها هستند، استانداردهایی بالا از خدمات، سبک و آسایش را ارائه میدهند که متناسب با نیازهای افراد سفردوست باشد. بزرگترین چالش برای هتلبوتیکها دوام آوردن در این بازار به شدت رقابتی میباشد. در کشور اسپانیا هتلهای سورات و سولملیا سعی کردند با تأکید بر کیفیت خدمات شخصی، خود را متمایز نشان دهند، در حالی که گروه هتل دو وین در انگلستان با ارائه غذاهای با کیفیت در رستورانی شیک معروف شده است.
برندسازی
برندسازی یا ایجاد نام تجاری، به عنوان روشی جهت ایجاد یک هویت متمایز برای محصول بر اساس تمایز رقابتی از محصولات دیگر در زمینه محصولات بستهبندی شده ارائه شده است. امروزه بازار محصولات بستهبندی شده تحت سلطه نامهای تجاری قرار دارد و در مفهوم بازاریابی مدرن، ارزش افزوده شده را به مشتری ارائه میدهد. یک پیشنهاد برتر که از پیشنهاد رقبا متمایزتر است و نشاندهنده مفهومی فراتر از جنبههای کاربردی محصول میباشد. یک موزه از برندها نیز در لندن وجود دارد که بازدیدکنندگان میتوانند در آن جا از ۱۰ هزار محصولی که سابقهای ۲۰۰ ساله در بستهبندی، برندسازی و تبلیغات دارند. دیدن کنند.
برندسازی راهحلی برای مشکلات مربوط به ثبات و استانداردسازی محصول برندسازی است و میتواند روشی برای یکسانسازی خدمات باشد و به همین دلیل است که در بازاریابی هتل استفاده میشود. تحقیقات نشان میدهد که تقریبا ۹۰٪ از هتلهایی که دارای برند هستند، رزرو میشوند و از هر ۱۰ نفر، ۹ نفر میتوانند تفاوت بین هتلهای زنجیرهای دارای برند و هتلهای مستقل را تشخیص دهند.
برای شرکتهای بزرگ هتلداری که طیف وسیعی از هتلها را پوشش میدهند، تبدیل آنها به یک گروه و ایجاد برند برای آنها میتواند موردهای زیر را به همراه بیاورد:
1- متحد کردن آنها باعث میشود تا نسبت به گروههای کوچکتر راحتتر قابل شناسایی باشند.
2- باعث میشود هر گروه دارای برند بر بخشهای تعیین شدهای از بازار متمرکز شوند.
3- باعث میشود فرایند تحویل محصول که شامل مدیریت منابع انسانی میشود، بر ایجاد مجموعهای از مزایای خاص برای یک بازار خاص متمرکز شود.
موضوع برندسازی برای برخی از محصولات گردشگری که احتمال تمایز برایشان در چندین بخش از بازار وجود دارد، مهمتر است. به همین دلیل است که استفاده از نامهای تجاری در بازاریابی هتلها و رستورانها کارآمد میباشد. در دهههای ۸۰ و ۹۰ میلادی، استفاده از نام تجاری برای رستورانها، هتلها و خطوط هوایی در آمریکا گسترش یافت و رفته رفته به کشورهای دیگر نیز سرایت کرد. این جنبش به وسیله سازمانهای بزرگی ایجاد شد که میدانستند به جای این که تأکیدشان به حضور ثابت در یک بازار باشد، جهت حفظ حس رقابت باید چندین محصول مختلف را به بازارهای مختلف ارائه دهند.
جدا از مزایای ذکرشده، میدلتون و کلارک(۲۰۰۱) اظهار میکنند که استفاده از برندسازی در صنعت گردشگری مزایای دیگری را به دنبال دارد که عبارتند از:
1- کاهش آسیبپذیری در بلندمدت نسبت به حوادث پیشبینی نشده که صنعت گردشگری را احاطه میکنند. مدت زمان بهبود پس از یک حادثه مانند حمله تروریستی یا یک بلای طبیعی برای یک شرکت دارای برند مناسب، کمتر خواهد بود.
2- در زمان خرید، ریسک موجود برای مصرفکننده را با ارائه وعده کیفیت و عملکرد مورد انتظار برای یک محصول ناملموس کاهش میدهد. در واقع، چه به شکلی صریح و چه به شکلی ضمنی، به نوعی ارائهدهنده یک گارانتی به مصرفکننده میباشد.
3- با جذب بخشهایی از بازار که متناسب با برند هستند و دفع بخشهای دیگر، تقسیمبندی بازار را آسان میسازد. برای یک محصول تفکیکنشدنی، سازگاری با بخشهای بازار مسئله مهمی در بازاریابی است.
4- باعث تمرکز تلاشهای سهامداران میگردد، به ویژه برای کارکنان یک سازمان یا مسئولان یک برند مقصد
5- به عنوان یک سلاح راهبردی برای برنامهریزیهای بلندمدت در صنعت گردشگری است.
بستهبندی
در صنعت گردشگری و مهماننوازی، بستهبندی فرایند ترکیب دو یا چند خدمت مرتبط و مکمل است که با یک قیمت واحد فروخته میشوند. یک بسته ممکن است شامل خدمات متنوعی مانند محل اقامت، وعده غذایی، هزینه ورود به جاذبههای گردشگری، هزینه حمل و نقل، خدمات راهنما و یا فعالیتهای دیگر باشد. بستههای مسافرتی با گذشت سالها بسیار محبوب شدهاند.
بستهبندی برای مشتری چندین مزیت دارد که عبارتند از:
1- بودجهبندی آسانتر برای سفرها را به دنبال دارد. مشتری برای تمام خدمات فقط یک مرتبه پول میپردازد.
2- آسایش بیشتری دارد که باعث صرفهجویی در زمان و جلوگیری از عصبانیت مشتری میشود.
3- اقتصادیتر است. پرداخت هزینه را برای مشتری مقرون به صرفهتر میکند.
4- فرصتی است برای تجربه فعالیتها و جاذبههای جدید
5- فرصتی است جهت طراحی اجزای یک بسته برای علایق خاص
به چند دلیل بستههای مسافرتی مورد علاقه برگزارکنندگان تور میباشند که این دلایل عبارتند از:
1- این بستهها باعث میشوند شرکتها بهترین قیمت را با افزودن محصولات و خدمات ویژه تعیین کنند و بدین وسیله میزان سوددهی را افزایش دهند.
2- میتوانند الگوهای کاری را موثرتر کنند. در مواقعی که میزان تقاضا کم است. با استفاده از بستهبندی میتوان ویژگیهای جالبی را به خدمات یا محصول افزوده، بنابراین میتوان کسب و کار جدیدی را راهاندازی کرد.
3- فرصتهایی برای بازاریابی مشترک ایجاد میکنند که در کل هزینه تبلیغات را کاهش میدهد.
4- میتوانند ابزاری کارآمد جهت طراحی محصولات سفارشی گردشگری برای بازارهای هدف خاص باشند.
توسعه محصول جدید
یک شرکت هنگام تولید محصول چهار گزینه در پیش رو دارد:
1. نفوذ در بازار: تغییر یک محصول موجود در بازار فعلی
2. توسعه بازار: شناخت و توسعه بازارهای جدید برای محصولات موجود
3. توسعه محصول: تولید یک محصول کاملا جدید جهت فروش به مشتریان موجود
4. متنوعسازی: یافتن فرصتهایی خارج از تجارت فعلی. یک نمونه از متنوعسازی را میتوان در هتل فورسیزنز مشاهده کرد. هتلی که در سال 2003 با تولید یک قایق بادبانی مجلل در جزیره مالدیو به قلمروی جدیدی وارد شد.
مطالب مرتبط: